Aleksandr Puşkin

 

QIZIL XORUZ NAĞILI

(Tərcümə edəni Mirmehdi Seyidzadə)

 

Keçmişdə bir səltənətdə,

Bir bilinməz məmləkətdə

Dadon adlı çar yaşardı,

Gənc yaşından qəzəbkardı,

Qan uddurur qonşulara,

Heç vermirdi hərbə ara.

Günlər keçdi, qocaldı çar,

Dedi: - "Yetər vuruşmalar.

Yorulmuşam, rahatlanım,

Qoy dincəlsin bir az canım".

Ancaq indi qonşuları

İncidirdi qoca çarı.

Ölkəsini hücumlardan

Qorumaqçün bu hökmran

Saxlayaydı gərək ordu;

Çox da asan deyildi bu.

Yatmasa da sərkərdələr,

Qazanmırdı heç bir zəfər.

Cənubdan hərb gözlənirkən,

Şərqdən gəlir qoşun birdən,

Basılınca burda düşmən

Coşur, hücum edir sudan.

Çar ağlayıb, düşdü dərdə,

Oyaq qaldı gecələr də.

Dedi: - "Bu bir həyat deyil,

Bir an canım rahat deyil".

Bir münəccim vardı, ona

Məktub yazdı yana-yana.

Dərdə dərman istədi çar,

Münəccimi tapıb çapar,

Bu məktubu verdi ona,

Gəldi çarın sarayına,

Baş endirdi, sonra haman

Çıxardıb öz torbasından

Qızıl xoruz verdi çara,

Dedi qoca hökmdara:

- "Bunu qoy bir mil üstünə

Heç kəs hiylə gəlməz sənə".

Ara sakit olan zaman...

Xoruz baxar səs salmadan.

Lakin qonşu ölkələrdən

Sənə hücum olsa birdən,

Ya üstünə gəlsə düşmən,

Ya qopsa bir başqa tufan,

О bir anda işi anlar,

Qanad çalar, bərkdən banlar".

Çar elədi təşəkkürlər,

Vədə verdi dağlar qədər

Ona qızıl, basdı dilə,

Söylədi çox sevinc ilə:

- "Qəlbindən nə keçsə, həmən

Öz işim tək görərəm mən".

 

Qızıl xoruz gecə-gündüz,

Mil üstündə oturub düz

Qoruyurdu sərhədləri,

Görəndə bir hərb əsəri

Xoruz dərhal oyanırdı,

Həmən səmtə dolanırdı.

Banlayırdı: "Quqquluqu,

Çar, almasın səni qorxu".

Sonra çalıb yenə qanad

Deyirdi: - "Sən asudə yat".

Qonşular da çəkinirdi,

Hərb etməyib çəkilirdi.

Götürmüşdü elə çara,

Batmırdı bir kimsə çara.

 

Bir-iki il keçdi belə.

Xoraz durdu sakitliklə.

Bir gün çarı oyadaraq

Sərkərdələr söylədi: - "Qalx,

Dərd üz verib ölkəmizə!"

- "Nə var, nə olmuşdur sizə?"

Əsnəyərək soruşdu çar...

Sərkərdələr, pəhləvanlar

Cavab verdi: - "Xoruz yenə

Səs-küy salır dönə-dönə.

Paytaxta üz verib kədər,

Nigarandır bütün şəhər".

Nə var, nə yox, baxsın deyə,

Çar yanaşdı pəncərəyə.

Gördü durub mildə dümdüz

Şərqə tərəf baxır xoruz,

Qanad çalır; qışqırdı çar:

- "Tez atlanın, görün nə var!"

Dadon çarın böyük oğlu

Qoşun alıb tutdu yolu.

Xoruz susdu, kəsildi səs,

Çar da rahat aldı nəfəs.

 

Keçdi səkkiz axşam, səhər,

Ordudan yox hələ xəbər,

Başlanmışmı vuruşmalar,

Ya hələ yox? Bu haqda çar

Almayırdı bir məlumat.

Xoruz yenə çaldı qanad,

Bərk banladı. Tez hökmran

Ordusuna verdi fərman.

Böyüyünün köməyinə

Getdi kiçik oğlu, yenə

Xoruz susdu, keçdi günlər,

Keçdi səkkiz axşam, səhər,

Gedənlərdən yoxdu xəbər,

Xalqı tutdu qorxu, kədər.

Xoruz yenə qanad çaldı,

Bərk banladı, səs ucaldı.

Dadon qoşun çəkdi səf, səf,

Tez yollandı şərqə tərəf.

 

Ordu getdi gecə-gündüz,

Gücdən düşdü, qaldı gücsüz.

Nə bir vuruş, nə bir məzar,

Nə ordugah görmədi çar;

Dərin-dərin fikrə daldı,

Belə işə heyran qaldı.

Səkkizinci günü səhər

Bir dik dağa yetişdilər.

Gördülər bir ipək çadır,

Sakit yerdə bir tək çadır,

Sağ yanında onun dərə.

О dərədə düşüb yerə

Qırılıbdır qoşun-ləşkər.

Öyrənməkçin düzgün xəbər

Tez çadıra yollandı çar,

Gördü qorxunc mənzərə var.

İki oğlu düşüb səssiz,

Dəbilqəsiz və zirehsiz,

Bir-birinə qılınc sancıb,

Kəhərləri çölə qaçıb.

О sahibsiz harın atlar,

Çəmənlərdə gəzib, otlar.

Çar elədi çox ahu-zar

Söylədi ki: - "Ah, balalar,

Ömrüm, günüm olsun qara.

Şahinlərim düşdü tora.

Dərd əlindən yanır könlüm,

Son günümdür, gəlir ölüm".

Hamı etdi şivən, fəğan.

İnildədi, ağladı qan.

Inildədi çöl, dərə, dağ,

Çadır lay-lay açılaraq

Şamaxı şahının qızı

Gözəlliyin şən ulduzu

Təzim etdi Dadon çara.

Baxan kimi bu nigara

Günəş görsə gecə quşu

Necə gedər ağlı-huşu,

Elə huşu getdi çarın,

Təzə ölmüş oğulların

Matəmini unutdu çar.

Dadonu о gözəl nigar

Qarşıladı çox hörmətlə,

Gülər üzlə, məhəbbətlə.

Taxıb qoluna qolunu,

Çadırına çəkdi onu.

Oturmağa yer göstərdi,

Hər cür dadlı yemək verdi.

Uzanmaqçın, bir zərxara

Taxt göstərdi xanım çara.

Burda qaldı bir həftə düz

Çar kef çəkdi gecə-gündüz.

Qız eylədi cadu ona

Çar tutuldu əfsununa.

 

Axır gəldi çatdı səfər,

Hazırlaşdı qoşun, ləşkər.

Gənc qızı da götürdü çar,

Yola düşdü pəhləvanlar.

Çardan qabaq getdi xəbər,

Yayıldı çox şayiələr.

Şəhər əhli dəstə-dəstə

Darvazada, yolun üstə

Qarşıladı hökmdarı,

Yoldan gəlmiş qonaqları.

Arabanın arxasınca

Qaçıb uşaq, cavan, qoca

İzlədilər Dadon çarı

Gətirdiyi nazlı yarı...

Yol gedərkən, çar da hərdən

Salamladı xalqı; birdən

Sağ tərəfə baxan kimi,

Gördü dostu münəccimi.

Qu quşu tək geyinib ağ,

О qoymuşdu şiş bir papaq.

Çar söylədi: - "Ata, salam!

Nə əmrin var mən hazıram".

Münəccim tez verdi cavab:

- "Artıq gəlib çatıb hesab,

Yadındadır, a dostum çar,

Aramızda şərtimiz var,

İlk arzumu öz arzun tək

Bitirəsən dərhal gərək,

Bu şahzadə gözəli sən

İndi mənə verməlisən".

Çar heyrətlə dedi: - "Şeytan

Çıxarıbdır səni yoldan?

Gör fikrindən keçir nələr,

Ağlın yoxdur sənin məgər?

Doğrudur ilk görüşürkən

Sənə vədə vermişdim mən.

Hər işdə sərhəd var, ancaq

Məni tanı, gör kiməm, bax.

Məndən istə pul, boyarlıq,

Şahanə at, yarımçarlıq".

Münəccim söylədi: - "Dövlət,

Rütbə lazım deyil, əlbət

Bu şahzadə gözəli sən

Gərək mənə pay verəsən".

Eşidincə bu sözü çar

Tüpürərək dedi:

- "Kaftar, tltifat görməzsən daha!

Gəl özünü nahaq yorma.

Hələ sağkən rədd ol burdan...

Qovun getsin, qoca şeytan!"

Qoca etmək istədi bəhs,

Şahlarla bəhs etmək əbəs.

Vurdu ona çar əsanı,

Dəydi yerə, çıxdı canı,

Həlak oldu qoca bədbəxt,

Əsdi bundan bütün paytaxt.

Təkcə qız bilmədən günah,

Bərkdən güldü: ha-ha-ha-ha.

Dadon tutqun olsa belə

Gülümsədi о gözələ,

Yollandılar tez şəhərə.

Bir səs qalxdı, birdən-birə

Uçdu gəldi qızıl xoruz,

Qondu çarın başına düz.

Bərk çırpındı, səs-küy saldı,

Dadona bir dimdik çaldı.

Çar yıxıldı arabadan,

Bir ah çəkdi, tapşırdı can.

İtdi gözdən şahzadə qız,

Ondan xəyal qaldı yalnız.

Nağıl yalan olsa da bax,

Bir dərs alar ondan qoçaq!