Aleksandr Puşkin

ÖLMÜŞ ŞAHZADƏ VƏ YEDDİ PEHLEVAN NAGILI

(Tərcümə edəni Mirmehdi Seyidzadə)

Çariçayla görüşdü,

Çar qalxıb yola düşdü.

Tək qalıb otağında

Pəncərə qabağında

Oturub xanım sultan,

Göz çəkmədi yollardan.

Gecələri, gündüzü

Süzdü çölləri, düzü.

Gözləri yolda qaldı,

Çovğun qapını aldı,

Gəlmədi vəfalı yar,

Yerləri ağartdı qar.

Keçdi doqquz ay yenə,

Baxdı çölə-çəmənə,

Göz çəkmədi yollardan,

Bir gecə xanım sultan

Ağrı çəkdi, qız doğdu,

Gün qaranlığı boğdu.

Uzun yollar aşaraq

Sevimli, əziz qonaq,

Həsrəti çəkilən yar,

Gözlənilən ata çar

Gəldi çıxdı yerinə,

Xanım baxdı ərinə,

Dərin bir nəfəs aldı,

Yerində donub qaldı,

Dua oxunan zaman

Fərəhindən verdi can.

Matəm tutdu hökmdar,

İşrətdən qaldı kənar,

Düz bir il subay gəzdi.

Subaylıq onu əzdi.

Bir qız aldı ağbədən,

İnsanı əsir edən;

Vardı ağlı, kamalı,

Uca boyu, camalı,

Lakin qısqancdı, məğrur,

Göstərib daim qürur,

Az deyib, az gülürdü,

Əzilib büzülürdü.

Cehiz olaraq ona

Verilmişdi bir ayna.

Aynada bir hal vardı,

Gülərdi, danışardı.

Xanım aynanı sevir,

Onunla gün keçirir.

Danışırdı mehriban,

Soruşurdu: - "Aynacan!

Söylə, ən dilbər gözəl,

Bədəni mərmər gözəl,

Al yanaqlı, mehriban,

Sevimli incə canan

Mənəmmi, söylə, söylə?"

Ayna gələrək dilə Deyirdi: -

"Xanım sultan!

Al yanaqlı, mehriban,

Hamıdan dilbər, gözəl,

Bədəni mərmər, gözəl

Sənsən!"

Xanım gülürdü,

Əzilib büzülürdü.

Naz ilə göz vururdu,

Məğrur-məğrur dururdu,

Xoş xəyala dalırdı,

Bəzən çəpik çalırdı.

Gənc şahzadə qız hər an,

Hər gün hiss olunmadan

Boy atdı, çiçəkləndi,

Getdikcə göyçəkləndi,

Qara qaşlı qız oldu,

Bir parlaq ulduz oldu,

Tərifləndi hər yanda.

Adlı-sanlı şahzadə

Yelisey bu gözələ,

Nişanlı çıxdı belə.

Gələn kimi elçilər,

Söz aldı; yeddi şəhər

Yüz qırx saray, verdi çar,

Ehtiram göstərdi çar.

 

Eşidib bu xəbəri,

Təbrikə gələnləri

Görməkçin xanım sultan

Bəzənib, aynasından

Soruşurdu: -

"Dilbər, gözəl,

Bədəni mərmər gözəl,

Mənəmmi, söylə, söylə?"

Ayna gələrək dilə

Dedi: -

"Söz yox, xanım, sən

Gözəllər gözəlisən!

Lakin ən dilbər gözəl,

Şahzadə qızdır məncə".

Bu sözü eşidincə

Xanım sultan hirsləndi,

Atıldı göyə, endi,

Qaraldı onun qanı,

Təpiklədi aynanı.

Qəzəblə dedi ki: - Sən

Bunu yalan deyirsən!

Mənimlə heç о axmaq,

Götürə bilər ayaq?

Bilirsən neçin, nədən

Onda vardır ağ bədən?

Həmli ikən anası

Qara baxıb; balası

Ona görə olub ağ.

Özün insaf elə, bax!

О mənə tay olarmı?

Onda gözəllik varmı?

Gəz bu yeri, dünyanı

Mənə tay gözəl hanı?

Doğru demirəmmi mən?"

Ayna dedi: -

"Qız səndən

Daha incə dilbərdir,

Gül bədəni mərmərdir".

Az qaldı xanım sultan

Çatlasın paxıllıqdan.

Aynanı təpiklədi,

Bir qaravaşa dedi: -

"Durma, bu qızı apar,

Harda şamlıq, six yer var

Meşədə, bağla orda,

Qoy yem olsun bir qurda"

 

Qadının qəzəbiylə

Şeytan bacarmaz belə.

Xanım sultan nə desə,

Girişmək olmaz bəhsə.

Qaravaş dilbər qızla,

Sinəsi mərmər qızla

Meşəyə gəldi birbaş.

Qız işi duyub, təlaş

Göstərdi, dedi: - "canım,

Neçin məhv olur canım,

Nədir mənim günahım?

Ay qız, gəl ol pənahım.

Məhv etmə məni inan,

Olunca xanım sultan

Yaxşılıq edərəm mən".

Qaravaş qızı qəlbən

Sevirdi, öldürmədi,

Azad buraxıb dedi:

"Salamat qal, qəm yemə,

Mən gedirəm evimə".

Evə qayıdan zaman

Soruşdu xanım sultan:

"Harda qaldı gözəl qız?"

"Meşədə qaldı yalqız,

Bağladım əl-qolunu,

Qurdlar yeyəcək onu;

Asanlıqla verib can,

Qurtaracaq əzabdan".

 

Səs yayıldı hər yana,

Adamlar yana-yana

Dedilər: "Şahzadə qız,

Sevimli gözəl ulduz

İtib".Kədərləndi çar,

Qəlbini yaxdı odlar.

Şahzadə Yelisey də,

Batıb kədərə, dərdə;

Allaha dua etdi.

Atına minib getdi

О gül bədənli cançın,

О sevimli canançın.

Qalıb meşədə yalqız

Azdı gənc nişanlı qız.

Şəfəq sökülən zaman

Düz yol tapdı, о yoldan

Getdi çatdı bir qəsrə.

Bir köpək hürə-hürə

Tez eşiyə tullandı,

Qızı gördü şırmandı.

Qız girdi darvazadan,

Gördü səssizdir hər yan

Tez çıxdı artırmaya,

Əl uzatdı halqaya.

Qapılar yavaş-yavaş

Açıldı, xanım birbaş

Girdi işıq otağa,

Baxınca sola-sağa,

Gördü hər tərəfdə var

Xalı döşənmiş taxtlar,

Müqəddəs təsvirlər də

Asılmış yaxşı yerdə

Altında palıd stol.

Bu otaqda hər şey bol.

Bir yanda qəşəng soba,

Üstü rəngbərəng soba.

Qız dedi: -"Yəqin yaşar

Burda yaxşı insanlar.

Toxunmaz mənə heç kəs

Yoxdu evdə səs, nəfəs.

Xanım baxdı dörd yana,

Evi saldı sahmana.

Şamı işıqlandırdı,

Sobanı da yandırdı.

Evi qaydaya saldı,

Sonra yuxuya daldı.

Gün göydə boy atınca,

Nahar vaxtı çatınca

Gəldi yeddi pəhləvan,

Yeddi bığlı qəhrəman.

Böyük qardaş heyrətlə

Dedi: -"Qəsri kim belə

Yığışdırıb, bəzəyib,

Sahibini gözləyib?

Hər kəssə çıxsın üzə,

Yaxın dost olsun bizə.

Qocadır olsun əmi,

Qəlbimizin həmdəmi.

Gəncdirsə olsun qardaş,

Ən mehriban bir sirdaş.

Qadındır olsun ana,

Hörmət eyləyək ona.

Gözəl qız isə əgər,

Bacı olsun о dilbər".

 

Şahzadə gəldi birbaş

Salam verib əydi baş.

Qızarıb xəcalətdən

Üzr istədi, dedi: - "Mən

Çağrılmasam da ancaq

Sizə gəlmişəm qonaq".

Bildi onlar əlbəəl,

Şahzadədir bu gözəl.

Ona yer göstərdilər,

Dadlı qutab verdilər,

Şərab gətirdilər, qız

İçmədi əsla... yalnız

Qutabdan bir az yedi,

Sonra yatmaq istədi.

Onu işıq otağa

Apardılar, yatağa

Girib qız təkcə qaldı,

Dərin yuxuya daldı.

 

Bir-bir keçirdi günlər,

Sevimli gözəl dilbər

О yeddi pəhləvanın,

Yeddi igid oğlanın

Yanında darıxmadan

Ömür sürürdü hər an.

Hər səhər yeddi qardaş

Çölə yollanır birbaş.

At çapıb gəzişərək

Vururdular boz ördək.

Görsəydilər bir qəddar

Qılıncları oynadar,

Başını kəsərdilər.

Düşmən görsələr əgər

Meşədən sovardılar,

Uzağa qovardılar.

О sevimli gözəl qız

Qəsrdə qalıb yalqız,

Bişirib bişmişini,

Görürdü ev işini.

Nə qız yeddi oğlana,

Nə də oğlanlar ona

Etməzdilər etiraz,

Günləri keçirdi saz.

Vurulub bu gözələ

Yeddi qardaş əl-ələ

Verib bir dəfə səhər,

Otağına gəldilər.

Böyük qardaş dedi: - "Qız

Sən olmusan bacımız,

Hamımız səni candan

Artıq sevirik inan.

Getsən hər birimizə

Bu xoşbəxtlikdir bizə,

Belə subay gəzmə, gəl

Razı sal bizi, gözəl.

Birimizə get ərə,

Sonra о birilərə

Bir mehriban bacı ol,

Başımızın tacı ol.

Nə çatırsan qaşını,

Bulayırsan başını?

Söylə, yoxsa ay qız sən

Bizi bəyənməyirsən?"

Cavab verdi xanım qız: -

"Doğma qardaşımsınız

Mənim, qoçaq oğlanlar!

Əgər bunda yalan var

Allahın qəzəbindən

Yerimdə quruyum mən.

Necə cavab söyləyim?

Nişanlıyam neyləyim?

Siz gözümdə birsiniz,

Qoçaqlıqda şirsiniz.

Ağlınız var dünyacan,

Əzizsiz mənə candan.

Ancaq sevdiyim başqa,

Xəyanət olmaz eşqə.

Yeliseyi hər kəsdən

Daha çox sevirəm mən".

 

Dinmədi yeddi qardaş,

Boynunu yavaş-yavaş

Qaşıdı onlar yalnız.

Böyüyü dedi: - "Ay qız,

Elçiyə yoxdur zaval,

Bağışla get, rahat qal.

Bu barədə bir daha,

Söhbət açmaram əsla".

Qız cavab verib aram,

Dedi: - "Acıqlanmaram,

İnan, çarəsizlikdən,

Rədd etdim təklifi mən".

Qardaşlar endirib baş

Getdilər yavaş-yavaş.

Ömür sürdülər yenə...

 

Qız düşəndə fıkrinə

Qəzəbli xanım sultan

Keçmirdi günahından.

Kin bəsləyib aynaya

Onu almırdı saya,

Atdı bir yanda qaldı.

Bir gün yadına saldı

Aynanı, söndü kini,

Unutdu qəzəbini.

Onu götürdü ələ

Mehriban, gülə-gülə,

Dedi: - "Ən dilbər gözəl,

Bədəni mərmər gözəl,

Al yanaqlı mehriban,

Sevimli incə canan

Mənəmmi, ayna, söylə?"

Ayna gələrək dilə

Dedi: - "Söz yox xanım, sən,

Ən sevimli gözəlsən,

Lakin bir dilbər qız var,

Yaşıl meşədə yaşar.

Yeddi igid oğlanın,

Yeddi mərd pəhləvanın

Yanında cahcəlalsız.

Səndən gözəldir о qız".

Xanımın qəlbi yandı,

Hirsləndi, acıqlandı.

Qaravaşa dedi: - "Sən

Mənə kələk gəlirsən?"

Kənizinin təşvişi,

Anlatdı ona işi.

Ağacla hədələdi,

Xanım qəzəblə dedi: -

"Ya gərək qız məhv olsun,

Ya da boynun vurulsun!"

 

Qız bir gün otağında,

Pəncərə qabağında,

Sevimli qardaşları

Gözləyib, çölə sarı

Baxır, ip əyirirdi.

Birdən köpək bərk hürdü.

Ağaclı, qarayanız

Bir dilənçi gördü qız.

О girmişdi həyətə,

Acıqlanırdı itə.

Qız söylədi: -

"Dayan, mən

İti bağlayım nənə,

Pay da gətirim sənə".

Qarı dedi: - "Can bala,

Bu it bəladır, bəla.

Az qaldı didsin məni,

Yesin, incitsin məni.

Gör nə göstərir təlaş".

Qız çörək alıb birbaş

Ona sarı yollandı

İt о saat tullandı

Xanımın ayağına,

Tez soluna, sağına,

Keçib, qarıya sarı

Qoymurdu qızı. Qarı

Yaxınlaşınca köpək

Yırtıcı bir heyvan tək

Basmarlayırdı onu,

Qarı görüncə bunu

Dedi: - "Qəribə işdir,

Deyəsən yatmamışdır,

Bu köpək yuxusuzdur.

Odur belə quduzdur".

Şahzadə qız dedi: "Al!"

Çörəyi atdı, dərhal

Qarı tutdu sevincək,

Təşəkkür eyləyərək.

Dedi: - Əlin var olsun,

Tale sənə yar olsun!

Əziz qızım al, nənə

Pay verir bunu sənə".

Qızıl rəngli tər, təzə

Bir alma atdı qıza.

Bunu görüncə köpək

Hirslə zingildəyərək

Qıza tərəf yüyürdü

Atıldı bərkdən hürdü.

Ancaq almanı gözəl,

Göydə tutdu əlbəəl. –

Ay gözümün işığı,

Qəlbimin yaraşığı,

Bu almanı naharda

Ye, ağzın gəlsin dada"

Deyə, qarı yox oldu

Xanım qız yalqız qaldı.

Artırmada boz köpək,

Daim zingildəyərək

Qıza qəmli baxırdı,

Dərd qəlbini yaxırdı.

Demək istəyirdi gəl,

Almanı at, ay gözəl!

Bu işdə var bir hiylə.

Ağ zərif əllərilə,

İti oxşadı xanım,

Söylədi: "Ay tərlanım,

Nə olmuş bu gün sənə?

Get yat!" Sonra о yenə

Öz otağına girdi.

Cəhrədə ip əyirdi.

Gözlədi qardaşları,

Baxdı almaya sarı.

Tər alma, sulu alma,

Şəkərlə dolu alma.

Qızıl çalan rəngi xoş,

Qabığı nazik, meyxoş,

Saçırdı ətir iyi,

Görünürdü çərdəyi.

Böyük iştaha ilə

Qız onu aldı ələ.

Naharacan dözmədi

İndi yemək istədi.

Güldən al dodağına,

Zərif bal dodağına

Apararaq dişlədi,

Çeynədi bir az yedi...

Birdən о sevimli qız,

О gözəl oldu huşsuz,

Ağ qolları boşaldı,

Almanı yerə saldı.

Soldu gül kimi üzü,

Qaraldı şəhla gözü.

Ruh qalmadı canında,

Təsvirlərin yanında

Yıxıldı hərəkətsiz,

Qaldı cansız, qüvvətsiz...

 

Döyüşdən yeddi qardaş

Evə qayıtdı birbaş.

Köpək ucadan hürdü,

Tez həyətə yüyürdü.

Yol göstərdi onlara

Qardaşlar dedi: - "Qara

Bir xəbər var, şübhəsiz,

Dərddən qurtarmarıq biz"

Yerə endilər atdan,

Evə girincə haman,

Ah çəkdilər, tez köpək

Acıqlı yüyürərək,

Qızıl almanı tutdu,

Ulayıb onu uddu.

 

Yıxıldı çıxdı canı,

Bilindi ki, almanı,

Kim isə zəhərləmiş,

Aydın oldu bütün iş.

Ölmüş şahzadə qızın

Yanında həzin-həzin

Baş əydilər ələmlə,

Dua oxuyub qəmlə

Onu aldılar yerdən,

Dəfn etmək istəyirkən

Dəyişdi fıkirləri.

Gördülər ki, о pəri

Sanki yuxuya batmış,

Səssiz uzanıb yatmış,

Bəlkə heç ölməyib qız,

Nəfəsi yoxdur yalnız.

Yatmayıb gecə-gündüz,

Üç gün gözlədilər düz.

Qız heç qımıldanmadı,

Yuxudan oyanmadı.

Ona matəm tutaraq

Qoydular billur, parlaq

Əzəmətli tabuta.

Əllərdə tuta-tuta

Apardılar uzağa.

Gecə vaxtı bir dağa.

Altı şalban yan-yana

Düzüb, altı şalbana

Tabutu bərkitdilər,

Sonra çəkdilər çəpər.

Cənazə önündə baş

Əydi, о yeddi qardaş.

Böyüyü söylədi: - "Yat,

Yerində rahat-rahat.

Söndüsə də о dilbər

Gözəlliyin, fələklər

Ruhunu qəbul edər.

Bacı, biz səni sevər

Hörmət bəslərdik, sən də

Sadiq idin eşqində,

Yara yetmədən soldun

Tabuta qismət oldun".

 

Elə о gün qudurğan,

Fitnəkar xanım sultan,

Aynaya dedi: - "Dilbər,

Gül üzlü, canı mərmər

Mənəmmi?" Ayna birdən

Cavab verdi: - "Xanım, sən,

Şəksiz dilbər gözəlsən,

Canı mərmər gözəlsən".

 

Gənc Yelisey şahzadə

Yer qoymadı dünyada.

Nişanlısıyçün gəzdi,

Hicran qəlbini əzdi.

Ağladı, dərdi daşdı,

Hər kəsə yaxınlaşdı,

Söz soruşdu güldülər,

Sualı boş bildilər,

Ondan çevirdilər üz.

Axır bir dəfə gündüz,

Günəşə üz tutaraq,

Ondan soruşdu qoçaq: -

"Ey işıqlı günəş, sən

Yüksək göydə gəzirsən!

Qışı edirsən bahar,

Çəmənləri laləzar,

Görürsən insanları,

Rədd etmə, söylə barı,

Yer üzündə, dünyada

Gözəl xanım şahzadə

Rast gəlibdirmi sənə?

O, nişanlıdır mənə.

Söylə işıqlı günəş,

Ey yaraşıqlı günəş".

Günəş dedi: "Gəzirkən

Qızı görməmişəm mən,

Yəqin ki, о sağ deyil,

Qonşum Aydan xəbər bil!

Bəlkə Ay onu görə,

Bir yerdən soraq verə".

 

Kədəri daşa-daşa

Vurdu gündüzü başa.

Ay çıxınca Yelisey

Ona dedi: - "Dostum, ey

Gümüş telli şən pəri

Gəzirsən gecələri,

Girdə sifətin var, ağ

İşığın parlaq-parlaq.

Ulduzlar alay-alay

Baxır sənə, gözəl ay,

Xoşlanır adətindən.

Mənə cavab verginən.

Yer üzündə, dünyada

Gözəl xanım şahzadə

Rast gəlibdirmi sənə?

O, nişanlıdır mənə".

Ay cavab verdi həmən,

Söylədi ki, - "Qardaş, mən

О sevimli gözələ

Rast gəlməmişəm hələ...

Növbə çəkirəm yalnız

Öz vaxtımda, gözəl qız

Məndən xəlvət gizlənmiş". –

"Nə yaman oldu bu iş!" –

Deyə ah çəkdi oğlan,

Ay davam etdi: - "Dayan,

Bəlkə sərin küləklər,

Verəcək qızdan xəbər.

Yəqin ki, bilər külək,

О sənə edər kömək.

Qəm yemə, sağlıqla qal,

Get küləkdən xəbər al".

 

Getdi məyus olmadan

Küləyə tərəf oğlan.

Dedi: - "Külək, gücün var

Dəstə, dəstə buludlar

Qovulur qüdrətinlə,

Göy dəniz qüvvətinlə

Dalğalanır; hər zaman

Əsirsən boşluqlardan.

Çəkinmirsən kimsədən,

Tanrıdan qorxursan sən.

Yer üzündə, dünyada

Sevimli qız şahzadə

Rast gəlibdirmi sənə?

О nişanlıdır mənə".

Vəhşi külək dedi: - "Dur,

Sənə cavabım budur:

Var sakitcə bir bulaq,

Onun ardında bir dağ,

Dağda dərin dərə var,

Dərədə qaranlıqlar

İçində qəmli tabut,

Həzin ələmli tabut

Zəncirlənmiş tirlərə,

Kimsə getməz о yerə.

О tabutdadır yarın,

Sevimli vəfadarın".

 

Uzaqlaşdı sərt külək.

Şahzadə inləyərək

Düşündü ki, qoy barı

Bir daha görüm yarı.

Birbaş yola düzəldi,

Yüksək, dik dağa gəldi.

Geniş boşluqdu hər yan,

Bir qaranlıq qapıdan

О cəld içəri girdi,

Gördü zülmət hər yeri

Bürüyüb, bir tabut var,

Bu billur tabutda yar

Nəfəs almadan yatır,

Əbədi yuxudadır.

Şahzadə bir güc vurdu

Billur tabutu qırdı.

Oyandı, gəldi cana,

Qız baxdı dörd bir yana

Heyrətlə nəzər saldı

Lap təəccübdə qaldı.

Onu yellətdi zəncir,

O, ürəkdən qəmli bir

Ah çəkdi dedi: - "Aman,

Nə gec durdum yuxudan'

Şahzadə qız, о gözəl,

Tabutdan durdu, əvvəl

Hər ikisi ağladı;

Yelisey qucaqladı,

Qızı böyük sevinclə,

Sonra apardı çölə.

Şirin söhbət etdilər

Evlərinə getdilər.

Yayıldı belə xəbər:

Sağdır şahzadə dilbər!

Boş idi bu aralıq,

Azğın, zalım analıq.

Aynanın qarşısına

Gəlib, söylədi ona:

- "Mənəmmi dilbər gözəl,

Bədəni mərmər gözəl?"

Ayna dedi: - "Xanım, sən,

Söz yox ki, çox gözəlsən,

Sevimli şahzadə qız,

Səndən qəşəngdir yalnız.

Odur ən dilbər gözəl,

Bədəni mərmər gözəl".

Zalım analıq həmən,

Yerə çırpdı hirsindən

Gözəl aynanı qırdı,

Sonra yerindən durdu.

O, qapıya yönəldi,

Xanım qıza rast gəldi.

Gənc qızı görən zaman

Qüssəsindən verdi can.

Dəfn edən kimi onu,

Xanım qızm toyunu

Başladılar, şahzadə

Qızı aldı. Dünyada

Yer yaranandan hələ

Görməmiş heç kəs belə

Dəbdəbəli toy, mən də

О gün yoldan ötəndə

Bol pivə içdim, fəqət

Bu söz deyil həqiqət.